Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια προεξάρχουσα διαταραχή της διάθεσης που κρίνεται ότι οφείλεται στα άμεσα φυσιολογικά (με την έννοια της φυσιολογίας, όχι του "φυσιολογικού") αποτελέσματα της δράσης μιας ουσίας κατάχρησης ή φαρμάκου ή τοξίνης.
Η διάθεση μπορεί να είναι είτε καταθλιπτική με έντονη μείωση του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης, είτε ανεβασμένη, ευφορική ή ευερέθιστη. Με βάση τον τύπο των προεξάρχοντων συμπτωμάτων διακρίνονται 3 υποτύποι της διαταραχής:
Με καταθλιπτικά στοιχεία (η επικρατούσα διάθεση είναι καταθλιπτική),
Με μανιακά στοιχεία (η επικρατούσα διάθεση είναι ανεβασμένη, ευφορική ή ευερέθιστη),
Με μεικτά στοιχεία (είναι παρόντα συμπτώματα και της μανίας και της κατάθλιψης αλλά καμία δεν επικρατεί).
Πιο αναλυτικά, τα κριτήρια για την διάγνωση της Διαταραχής της Διάθεσης Προκαλούμενης από Ουσίες (κατά DSM-IV) είναι τα εξής:
1. Στην κλινική εικόνα επικρατεί μια προεξάρχουσα και επίμονη διαταραχή της διάθεσης που χαρακτηρίζεται από ένα ή και τα δύο από τα παρακάτω συμπτώματα:
2. Υπάρχει απόδειξη από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα εξετάσεων είτε του α είτε του β:
3. Η διαταραχή δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά την διάρκεια της πορείας ενός παραληρήματος.
4. Τα συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους τομείς της λειτουργικότητας.
5. Όταν συμβαίνει κάποιο από τα παρακάτω, τα συμπτώματα εξηγούνται καλύτερα ως Διαταραχή της Διάθεσης μη προκαλούμενης από ουσίες:
Η Διαταραχή της Διάθεσης Προκαλούμενη από Ουσίες διακρίνεται από την πρωτοπαθή Διαταραχή της Διάθεσης με βάση το ότι κάποια ουσία θεωρείται υπεύθυνη για τα συμπτώματα. Για να γίνει αυτή η αιτιολογική συσχέτιση πρέπει να ληφθούν υπόψη η έναρξη, η πορεία, το ιστορικό , η σωματική εξέταση και τα εργαστηριακά ευρήματα.
Ουσίες κατάχρησης που μπορούν να προκαλέσουν αυτή την διαταραχή κατά την Τοξίκωση είναι: αλκοόλ, αμφεταμίνες, κοκαΐνη, ψευδαισθησιογόνα, εισπνεόμενες ουσίες, οπιοειδή, καταπραϋντικά.
Ουσίες κατάχρησης που μπορούν να προκαλέσουν αυτή την διαταραχή κατά την διάρκεια του Στερητικού Συνδρόμου είναι: αλκοόλ, καταπραϋντικά και άλλες ή άγνωστες ουσίες.
Φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν την διαταραχή αυτή είναι: αναισθητικά, αναλγητικά, αντιχολινεργικά, αντιεπιληπτικά, αντιυπερτασικά, αντιπαρκινσονικά, αντισυλληπτικά, για το έλκος ή την καρδιά, ψυχοτρόπα. Ρεσερπίνη, κορτικοστεροειδή και αναβολικά στεροειδή έχουν μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσουν κατάθλιψη.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Ποτέ μην διακόπτετε την φαρμακευτική σας αγωγή (για κάποια ιατρική ή ψυχιατρική κατάσταση) χωρίς την σύμφωνη γνώμη του θεράποντος ιατρού σας.
Τοξίνες που μπορούν να προκαλέσουν την διαταραχή αυτή είναι: πτητικές ουσίες (βενζίνη, μπογιές), οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, αέρια που προσβάλλουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, το μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα, βαρέα μέταλλα.
Θεραπεία: Η διακοπή της υπεύθυνης για τα συμπτώματα ουσίας κατάχρησης ή φαρμάκου είναι συνήθως αρκετή για να υποχωρήσουν τα συμπτώματα της διαταραχής διάθεσης. Αν συνεχίζονται για κάποιο διάστημα, μπορεί να δοθεί φαρμακευτική αγωγή. Φυσικά, στις περιπτώσεις κατάχρησης ή εξάρτησης από ουσίες θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το συνολικό πρόβλημα της χρήσης.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ
ΟΥΣΙΑ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ: Αναφέρεται σε κάποια (ψυχοδραστική) ουσία της οποίας γίνεται κατάχρηση. Παραδείγματα ουσιών κατάχρησης είναι το αλκοόλ, η κάνναβη, ή κοκαΐνη, οι αμφεταμίνες, τα ψευδαισθησιογόνα, τα υπνωτικά κ.α.
ΤΟΞΙΝΗ: Παραδείγματα τοξινών είναι τα βαρέα μέταλλα (π.χ. μόλυβδος), η στρυχνίνη, τα εντομοκτόνα, τα αντιψυκτικά, το μονοξείδιο του άνθρακα, αέρια που προσβάλλουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, οι πτητικές ουσίες (βενζίνη, μπογιές) κ.α.
ΤΟΞΙΚΩΣΗ ΑΠΟ ΟΥΣΙΕΣ: Όρος που αναφέρεται στην ανάπτυξη ενός (αναστρέψιμου) συνδρόμου, ειδικού για την εκάστοτε συγκεκριμένη ουσία. Το σύνδρομο οφείλεται σε πρόσφατη λήψη ή έκθεση στην ουσία (ανάλογα με την ουσία). Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από κλινικά σημαντικές δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές ή ψυχολογικές μεταβολές που οφείλονται στην επίδραση της ουσίας στο κεντρικό νευρικό σύστημα και αναπτύσσονται κατά την διάρκεια ή σύντομα μετά την χρήση της ουσίας. Παραδείγματα τέτοιων μεταβολών είναι: επιθετική συμπεριφορά, γνωστική έκπτωση, έκπτωση της κρίσης, ευμετάβλητη διάθεση, έκπτωση της λειτουργικότητας.
ΣΤΕΡΗΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ (ή ΣΤΕΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ): Ο όρος αναφέρεται στην ανάπτυξη ενός συνδρόμου, ειδικού για την εκάστοτε συγκεκριμένη ουσία κατάχρησης, που οφείλεται στην παύση (ή στην ελάττωση) της βαριάς και παρατεταμένης χρήσης της ουσίας. Το ειδικό για κάθε ουσία σύνδρομο χαρακτηρίζεται από δυσπροσαρμοστικές μεταβολές της συμπεριφοράς καθώς και σωματικά και γνωστικά συμπτώματα. Στερητικό σύνδρομο προκαλούν το αλκοόλ, η κοκαΐνη, η νικοτίνη, τα οπιοειδή, οι αμφεταμίνες και άλλες παρόμοιας δράσης ουσίες, τα αγχολυτικά ή υπνωτικά.
ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑ: Το βασικό χαρακτηριστικό του παραληρήματος είναι η διαταραχή της συνείδησης που συνοδεύεται από κάποια μεταβολή των γνωστικών λειτουργιών (ελαττωμένη διαύγεια της αντίληψης του περιβάλλοντος, διαταραγμένη προσοχή, έκπτωση πρόσφατης μνήμης, διαταραχή προσανατολισμού ως προς τον τόπο και τον χρόνο, διαταραχές αντίληψης, έντονη σύγχυση κ.α.). Το παραλήρημα οφείλεται σε μια γενική ιατρική κατάσταση ή προκαλείται από ουσίες ή είναι πολλαπλής ή μη προσδιοριζόμενης αιτιολογίας.
Κείμενο: Αγγελική Μενεδιάτου, Ψυχολόγος, Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας, Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του ΔΣ του ΜΑΖΙ.