Διαβάστε επίσης
Joomla Templates and Joomla Extensions by JoomlaVision.Com

facebook_icon

Σύνδεση στο forum



climax

Αναζήτηση
Χρήστες
Έχουμε 45 επισκέπτες συνδεδεμένους
Αρχική Αρθρογραφία Άρθρα Ειδικών Η συνηγορία στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες

Η συνηγορία στο χώρο της ψυχικής υγείας - Μέρος ΙΙ

Από τις: Αρσενία Μαλακόζη – Κοινωνική Λειτουργό- Εργαζόμενη στην Ε.Κ.Ψ. & Ψ.Υ., Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια

Μαρία Καδόγλου- Κοινωνική Λειτουργό, Msc στην Κοινωνική Ψυχιατρική, Εργαζόμενη στην Ε.Κ.Ψ. .& Ψ.Υ.

Ακόμη και σε χώρες με μικρή ιστορία στην ανάπτυξη υπηρεσιών ψυχικής υγείας και χαμηλό επίπεδο δράσεων συνηγορίας, μπορεί να αναπτυχθούν καλές πρακτικές συνηγορίας. Μερικά παραδείγματα στην Ανατολική Ευρώπη είναι:

    • Η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία έχουν λάβει το πακέτο χρηματοδότησης του οργανισμού InterAction για την ανάπτυξη υπηρεσιών συνηγορίας, που θα προάγουν ζητήματα εκπαίδευσης, υποστήριξης και σύνδεσης με τα διεθνή δίκτυα (Cutler & συν., 2006).
    • Τα σχέδια της συνηγορίας πρέπει να είναι προσαρμοσμένα, ώστε να καλύπτουν την πληθώρα των αναγκών των ανάλογων ομάδων. Στο Ταλίν της Εσθονίας έγινε κατανοητή και σεβαστή η ανάγκη για θεραπευτές και συνηγόρους στα ρώσικα, αφού είναι η γλώσσα που μιλά ο μισός πληθυσμός (Cutler & συν., 2006).
    • Στην Tuzla της Βοσνίας η τοπική, κατευθυνόμενη από τους χρήστες ομάδα αποδείχθηκε ικανή να θεμελιώσει συνηγορητικές δραστηριότητες αναπτύσσοντας τα τοπικά δίκτυα (Cutler, & συν., 2006).
    • Ένα πιλοτικό πρόγραμμα συνηγορίας για τους ασθενείς σε ψυχιατρικό νοσοκομείο πραγματοποιήθηκε στο Campulung Moldovenesc της Ρουμανίας, μέσω του οποίου οι ασθενείς άρχισαν να συμμετέχουν στα όργανα αποφάσεων του νοσοκομείου (Cutler & συν., 2006).

Όσον αφορά στις χώρες με ανεπτυγμένο επίπεδο δράσεων συνηγορίας, αναφέρονται παρακάτω κάποια παραδείγματα καλών πρακτικών:

    • Στις Η.Π.Α. πραγματοποιήθηκε μια καμπάνια για τη συνηγορία στην ψυχική υγεία στην οποία συμμετείχαν τέσσερις μεγάλες μη κυβερνητικές οργανώσεις, ομάδες καταναλωτών, ομάδες από πάροχους, σύλλογοι ειδικών και οργανώσεις με ειδικά ενδιαφέροντα. Σκοπός της ήταν το δημόσιο σύστημα ψυχικής υγείας να γίνει πιο οργανωμένο, φιλικό προς τους χρήστες και προσαρμοσμένο σε αυτούς που παρέχουν φροντίδα (Emmet, 2003). Η National Alliance for the Mentally Illness, μετά το τέλος του εγχειρήματος, δήλωσε ότι οι Αμερικάνοι κατανόησαν ότι η ψυχική υγεία είναι απαραίτητη για τη γενική υγεία και ότι πρέπει να είναι καθοδηγούμενη από καταναλωτές και τις οικογένειές τους (Richard, 2003).
    • Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οργανισμός Advocacy Across London (2002), εξέδωσε μετά από έρευνα τις δέκα αρχές-κλειδιά που πρέπει να διαθέτει ένας οργανισμός συνηγορίας: σαφής & διαυγής σκοπός, ανεξαρτησία, προτεραιότητα στον άνθρωπο, ενδυνάμωση, ισότιμες ευκαιρίες, υπευθυνότητα, προσβασιμότητα, υποστήριξη των συνηγόρων, εμπιστευτικότητα, ύπαρξη γραπτής πολιτικής παραπόνων (Advocacy Across London, 2002 στο Henderson, 2004).
    • Το 13ο εκπαιδευτικό σεμινάριο το 2010 της πανευρωπαϊκής οργάνωσης Global Alliance of Mental Illness Advocacy Networks που αποτελείται από 74 οργανισμούς χρηστών σε 32 ευρωπαϊκές χώρες. Στόχους της αποτελούν η συνηγορία, η εκπαίδευση και η καταπολέμηση του στίγματος στους ψυχικά ασθενείς.

Θεσμικά, η συνηγορία στην Ελλάδα στηρίζεται σε μια σειρά νόμων και κειμένων. Σύμφωνα με την έκθεση της Μ.Υ.Π. (2004), από τη θεώρηση του θεσμικού πλαισίου για τη συνηγορία προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα:

    • Η Ελλάδα διαθέτει ένα επαρκές νομοθετικό πλαίσιο που εγγυάται τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Πρέπει όμως να ανανεώνεται σύμφωνα με τις κοινωνικές εξελίξεις και να λαμβάνονται μέτρα διορθωτικού χαρακτήρα, όταν απαιτείται.
    • Η εναρμόνιση των δικαιωμάτων με το διεθνές δίκαιο δεν εγγυάται και την άσκησή τους. Η κοινωνία και οι θεσμοί της προκαλούν τις συνθήκες για την άσκησή τους, ενισχύοντας τις τοπικές ή άλλες πρωτοβουλίες.
    • Η συνηγορία αποτελεί μηχανισμό υποστήριξης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές στην άσκηση των δικαιωμάτων τους. Επιβάλλεται να αρθρωθεί σε ουσιαστικό θεσμό με δικά του μέσα και δυνατότητες παρέμβασης.
    • Η διεπιστημονική θεώρηση και η συνεχής συνεργασία των φορέων αποτελεί μέσο μετριασμού αυθαιρεσιών που παρουσιάζονται (Μ.Υ.Π., 2004).

Στην Ελλάδα, υπάρχουν κρατικοί και μη φορείς που μπορούν να ασκήσουν συνηγορία, με στόχο τους την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, την προαγωγή της ψυχικής υγείας, την πρόληψη, τη θεραπευτική αντιμετώπιση και την αποκατάσταση των ψυχικών διαταραχών. Τέτοιοι φορείς είναι, η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, αλλά και οι ομάδες ή οργανώσεις ατόμων με ψυχικές διαταραχές και οι οικογενειών τους, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα σωματεία υποστήριξης των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και οι εργαζόμενοι στον τομέα της ψυχικής υγείας[1] (Μ.Υ.Π., 2004)..

Πρόσφατα παραδείγματα δράσεων συνηγορίας αποτελούν το 2οεκπαιδευτικό σεμινάριο του Συλλόγου Οικογενειών Ψυχικής Υγείας Ν. Σερρών με θέμα: «Το προνόμιο της συνηγορίας-αυτοσυνηγορίας και της δικαιοπραξίας» τον Οκτώβριο του 2010 και η συμμετοχή της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Οργανώσεων Ψυχικής Υγείας & του Πανελλήνιου Συλλόγου Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία στο 13ο ευρωπαϊκό, εκπαιδευτικό σεμινάριο της G.A.M.I.A.N- Europe με θέμα: «Παγκόσμια συμμαχία για την Ψυχική Υγεία» στη Λισσαβόνα, την ίδια χρονική περίοδο (Σ.Ο.Ψ.Υ. Ν. Σερρών 2010, Ασκούνη-Στρούμπου & συν. 2010).

Επίσης, στο πλαίσιο των εργασιών της Επιτροπής για την Αναθεώρηση του Προγράμματος «ΨΥΧΑΡΓΩΣ», πραγματοποιήθηκε εστιασμένη συνέντευξη με αντικείμενο: «Δικαιώματα – Συνηγορία και Ενδυνάμωση στο χώρο της ψυχικής υγείας: Η οπτική των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών». Στη διαβούλευση έλαβαν μέρος εκπρόσωποι κρατικών και μη φορέων, συλλόγων χρηστών, οικογενειών και φίλων ψυχικής υγείας. Τονίστηκε, κυρίως από την πλευρά των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους, το μεγάλο κενό που υπάρχει στο θέμα της προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές καθώς και στη στήριξη των οικογενειών τους. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν έθεσαν στο κέντρο το άτομο με ψυχικές διαταραχές και την οικογένειά του και έθιξαν ζητήματα όπως η ακούσια νοσηλεία, το φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας, η εργασία, η στέγαση, η πρόληψη, η λειτουργία ανεξάρτητων επιτροπών, η συμμετοχή των χρηστών και των οικογενειών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, η εκπαίδευση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και οι νομοθετικές αλλαγές (Στυλιανίδης & Σακέλλης, 2011).

Η Atkinson (1999) αναφέρει ότι «η συνηγορία συνήθως ήταν στο περιθώριο. Τώρα φαίνεται να είναι σε κεντρική θέση και να γίνεται δύναμη για αλλαγή». Δεν αποτελεί έκπληξη ότι εμπεριέχεται σε πολλά πρόσφατα πολιτικά έγγραφα, καθώς μπορεί να διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο σε δύο καίριους τομείς της δημόσιας ζωής α) στην ενεργητική προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων και β) στην υποστήριξη της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Η Λευκή Βίβλος το 2000 ανέδειξε τη συνηγορία ως σημαντικό μελλοντικό παράγοντα περιφρούρησης για τους ανθρώπους με έλλειψη δύναμης και αναγνώρισε ότι οι φροντιστές χρήζουν επίσης συνηγορίας, ώστε να αποκτήσουν ικανότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες και οφέλη (Forbat & συν. 2005).

Είναι σημαντικό να δούμε τη συνηγορία ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού ανάπτυξης και ενδυνάμωσης, στο οποίο οι χρήστες των υπηρεσιών και οι οικογένειές τους να βρίσκονται στο επίκεντρο. Η συνηγορία τους καθιστά ικανούς να έχουν φωνή, να λειτουργήσουν τους δικούς τους σχεδιασμούς και να μεταφέρουν την αλλαγή σε κοινοτικό επίπεδο. Η συνηγορία στην ψυχική υγεία δεν μπορεί να γίνεται κατανοητή ως μια απομονωμένη, εξειδικευμένη δράση και τα αποτελέσματά της πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για ευρύτερα θέματα, όπως η κοινωνική ανάπτυξη, το κίνημα της αναπηρίας και η καταπολέμηση της φτώχειας (Cutler & συν. 2006).

Για την επίτευξη των παραπάνω απαιτείται περαιτέρω προσπάθεια και γνώση. Πρέπει να κατανοηθεί καλύτερα η διαδικασία με την οποία οι οργανώσεις έχουν θεωρήσει ως συνηγορία αυτό που κάνουν. Επίσης, να κατανοηθεί καλύτερα τι είναι ο «συνήγορος», ώστε να μετριαστούν οι αντικρουόμενες οπτικές της συνηγορίας (Milnel, 1986).

Οι Cutler και συν. (2006) σημειώνουν ότι η αποτελεσματική συνηγορία προϋποθέτει το συνδυασμό τεχνικών και πρακτικών εμπειριών, με στόχο την ενδυνάμωση και την κοινοτική ανάπτυξη. Χρειάζεται εύκαμπτες και προσωποκεντρικές υπηρεσίες, με γνώση για τα εμπόδια και τις δυνάμεις που δεν επιτρέπουν τους ανθρώπους να αρθρώνουν φωνή. Προϋποθέτει νέες κοινωνικές δομές και δικτύωση επίσης, την επανατοποθέτηση ανθρώπων με εμπειρία σε κεντρικούς ρόλους, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να διοικήσουν, να σχεδιάσουν, να παρακολουθήσουν και να αποτιμήσουν τους σχεδιασμούς. Η εμπειρία των χρηστών και των οικογενειών τους αποτελεί πηγή γνώσης και είναι η στιγμή αυτό να αναγνωριστεί.

Επιπλέον, ο κος Στυλιανίδης (2011), ως εκπρόσωπος της χώρας μας για την ψυχική υγεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σημειώνει ότι «οι επαγγελματίες θα πρέπει να ανακαλύψουν εφικτούς τρόπους προκειμένου να αυξηθεί ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης για την ψυχική υγεία. Ο υπάρχων προϋπολογισμός, που είναι ιδιαίτερα φτωχός, πρέπει να δαπανάται με κατεύθυνση την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, την αποϊδρυματοποίηση και την ενίσχυση των τοπικών πόρων για την εξυπηρέτηση του τοπικού πληθυσμού με τα υπάρχοντα μέσα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα πρέπει να είναι στο πλευρό των προσπαθειών αυτών. Τέλος, πρέπει να υπάρχει παρακολούθηση και αξιολόγηση, στοιχεία ζωτικής σημασίας για την επιτυχία του έργου».

Οι καταναλωτές, οι σύλλογοι οικογενειών και οι σχετικές μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορούν να έχουν ζωτικό ρόλο στη συνηγορία για την ψυχική υγεία και είναι ικανοί παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την πολιτική και τους νόμους για την ψυχική υγεία και να ενημερώσουν το κοινό. Οι κυβερνήσεις, από την άλλη, μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη της συνηγορίας ως δυνατό παράγοντα, χωρίς συμβιβασμούς στη διαχείριση της ανεξαρτησίας της. Ο Π.Ο.Υ. πιστεύει ότι η συνηγορία στην ψυχική υγεία είναι ένας από τους πυλώνες βελτίωσης της φροντίδας της ψυχικής υγείας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και προωθεί τη δημιουργία ενός δυνατού και ανεξάρτητου κινήματος συνηγορίας σε όλο τον κόσμο (Funk & συν. 2005).

Συμπερασματικά, η συνηγορία μπορεί να τοποθετηθεί τόσο στο επίπεδο των ατομικών περιπτώσεων, δηλαδή στην υποστήριξη των χρηστών σε συγκεκριμένα θέματα που τους απασχολούν, όσο και στο επίπεδο των αιτιών, δηλαδή σε θέματα που αφορούν στη γενικότερη πολιτική πάνω στον τομέα της ψυχικής υγείας και μπορούν έμμεσα να επηρεάζουν τους χρήστες (Carlisle, 2000). Στόχοι της είναι α) η προστασία των ευπαθών ατόμων ή αυτών που σε βάρος τους γίνονται διακρίσεις, β) η ενδυνάμωσή τους ώστε να είναι εφικτή η έκφραση των αναγκών τους γ) η παροχή σε αυτούς δυνατότητας επιλογών (Carlisle 2000, Morselli 2000).

Η προώθησή της απαιτεί ριζικές αλλαγές στην υπάρχουσα ψυχιατρική κουλτούρα του βιο-ιατρικού μοντέλου και τη μετάβαση σε ένα νέο πρότυπο κατανόησης και προώθησης της ψυχικής υγείας μέσα από διεθνή προοπτική. Η αλλαγή αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων θεμάτων την ενεργό συμμετοχή των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, των χρηστών των υπηρεσιών, των οικογενειών και των υπόλοιπων ενδιαφερόμενων μερών (Στυλιανίδης, 2011).

Οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν, πλέον, το όφελος της ύπαρξης οργανώσεων συνηγορίας, κάνοντας τη συνηγορία διαθέσιμη (Redley & συν., 2009). Τώρα, προέχει η έναρξη διαλόγου μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής για την ψυχική υγεία και των υπόλοιπων εταίρων. Χρειάζεται μία παγκόσμια συμμαχία, ώστε να εξασφαλιστούν καλύτερες και περισσότερο διαθέσιμες υπηρεσίες για αυτούς που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές (Morselli, 2000).

Διαβάστε επίσης:

Η συνηγορία στο χώρο της ψυχικής υγείας – Μέρος Ι

Βιβλιογραφία:

1. Ασκούνη-Στρούμπου Α., Ανδρόνικος Π. (2010). Παγκόσμια συμμαχία για την ψυχική υγεία. 13ο εκπαιδευτικό σεμινάριο Gamian Europe. Μηνύματα, 43, 4-5.

2. Beaupert F. (2009). Μental health tribunal processes and advocacy arrangements: "Little Wins" are no small feat. The Australian and New Zealand Association of Psychiatric, Psychology and Law, 16(1), 90-107.

3. Bresnahan M., Susser E. (2001). Advocacy movements in research and prevention: schizophrenia and autism. Social and Preventive Medicine, 46, 141-145.

4. Brohan E., Gauci D., Sartorius N., Thornicroft G., and the G.A.M.I.A.N.-Europe Study Group. (2010). Self-stigma, empowerment and perceived discrimination among people with bipolar disorder or depression in 13 European countries: The G.A.M.I.A.N.- Europe study. Journal of Affective Disorders (In press). Available at www.gamian. eu / JAD-paper. Pdf. Ahead of puplication.

5. Callard F., Rose D. (2010). Mental health service user leadership in research. Briefing paper for the WHO Regional office for Europe. Meeting "Empowerment in mental health-Working together towards leadership". 27-28 Octomber 2010, Leuven.

6. Caras S. (1998). The Downside of the Family-Organized Mental Illness Advocacy Movement. Psychiatric Services, 49(6), 763-764.

7. Carlisle S. (2000). Health promotion, advocacy and health inequalities: a conceptual framework. Health Promotion International, 15(4), 369-376.

8. Carol J.E., McGaha A.C. (1998). A survey of mental health consumers' and family members' involvement in advocacy. Community Mental Health Journal, 34(6), 615-623.

9. Champlain district mental health implementation task force-navigating mental health reform. Foundations for reform. Section 14, advocacy in Champlain district. 2002.

10. Cutler P., Hayward R., Tanasan G. (2006). Advocacy: are civil society organizations any good at it? and what exactly is anyway? Supporting user led advocacy in mental health. Monitoring human rights and the rule of law in Europe. eumap. org.

11. Dyall L., Marama M. (2010). Health advocacy-counting the costs. International Journal of Mental Health Addiction, 8, 190-204.

12. Emmet W. (2003). The campaign for mental health reform: a new advocacy partnership. Psychiatric Services, 54(11), 1475-1479.

13. Emmet W. (1998). Why Consumers and Family Must Work Together. Psychiatric Services, 49(6), 764-766.

14. Forbat L., Atkinson D. (2005). Advocacy in practice: The troubled position of advocates in adult services. British Journal of Social Work, 35, 321-335.

15. Fried J.B., Johnsen C.M., Starrett E.B., Calloway O.M., Morrissey P.J. (1998). An empirical assessment of rural community support networks for individuals with severe mental disorders. Community Mental Health Journal, 34(1), 39-56.

16. Funk M., Minoletti A., Drew N., Taylor J., Saraceno B. (2005). Advocacy for mental health: roles for consumer and family organizations and governments. Health Promotion International, 21(1), 70-75.

17. Goldstrom I.D., Campbell J., RogersJ.A., Lambert D.B., Blacklow B., Henderson .M.J., Manderscheid R.W. (2006). National estimates for mental health mutual support groups, self-help organization, and consumer-operated services. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 33(1), 92-103.

18. Green L.V. (2004). Consumer and advocacy perspectives. Psychiatric Services, 55(6), 698-702.

19. Hadlow J. (1996). Citizen advocacy' observed: tool or tokenism? Journal of Community and Applied Social Psychology, 6, 403-408.

20. Hamid H., Abanila K., Bauta B., Huang K. (2008). Evaluating the WHO assessment instrument for mental health systems by comparing mental health policies in for countries. Bulletin of the World Health Organization, 86, 467-473.

21. Henderson R. ( 2004). Empowerment through advocacy-mental health advocacy in focus, in http://www.actionforadvocacy.org.uk

22. Lara A.A., Salberg L. (2009). Patient advocacy: What is its role? Pacing and Clinical Electrophysiology, 32(2), 83-85.

23. Livingston G., Cooper C. (2004). User and carer involvement in mental health training. Advances in Psychiatric Treatment, 10, 85-92.

24. McCrae. (2010). Physical health concerns of the patient, the family and the carer. European Psychiatry, 25, 34-36.

25. Miller D.L., Moore R.L. (2009). Developing statewide consumer networks. Psychiatric Services, 60(3), 291-293.

26. Milnel N. (1986). The Symbols and Meanings of Advocacy. International Journal of Law and Psychiatric, 8, 1-17.

27. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης Ψυχαργώς- β' φάση (2004) στο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Πακέτο οδηγιών για την πολιτική και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Συνηγορία για την ψυχική υγεία., 63-78.

28. Morselli L.P., Elgie R. (2003). Gamian Europe*/ BEAM survey 1- global analysis of a patient questionnaire circulated to 3450 members of 12 European advocacy groups operating in the field of mood disorders. Bipolar Disorders, 5, 265-278.

29. Morselli P.L. (2000). Present and future role of mental illness advocacy associations in the management of the mental ill: realities, needs and hopes at the edge of the third millennium. Bipolar Disorders, 2, 294-300.

30. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2003). Πακέτο οδηγιών για την πολιτική και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Συνηγορία για την ψυχική υγεία. Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Διεύθυνση ψυχικής υγείας. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης Ψυχαργώς- β' φάση. Επιμέλεια ελληνική έκδοσης: Ζαχαριάς Βαγγέλης (2004).

31. Redley M., Clare I.C.H., Luke L., Holland A.J. (2009). Mental Capacity Act (England and Wales) 2005: The Emergent Independent Mental Capacity Advocates (IMCA) Service. British Journal of Social Work, 40, 1812-1928.

32. Rose D., Fleischmann P., Schofield P. (2010). Perceptions of user involvement: a user-led study. International Journal of Social Psychiatry, 56, 389-401.

33. Sharfstein S.S. (2005). Response to the Presidential Address: Advocacy for Our Patients and Our Profession. American Journal of Psychiatric, 162, 2045-2047.

34. Στυλιανιδης Σ., Σακέλλης Γ. (2011). Δελτίο τύπου Δικαιώματα-Συνηγορία και ενδυνάμωση στο χώρο της ψυχικής υγείας: η οπτική των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών. Μηνύματα, 44, 7-8.

35. Στυλιανίδης Σ. (2011). Συνηγορία και κοινωνικός αποκλεισμός στην ψυχική υγεία. Μια παγκόσμια πρόκληση. Υποστήριξη, 37, 1-2.

36. Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία Ν. Σερρών. (2010). Συμπεράσματα από το 2ο πανελλήνιο εκπαιδευτικό σεμινάριο με τίτλο «το προνόμιο της συνηγορίας-αυτοσυνηγορίας και της δικαιοπραξίας». Υποστήριξη, 37, 15-17

37. Tait L., Lester H. (2005). Encouraging user involvement in mental health services. Advances in Psychiatric Treatment, 11, 168-175.

38. Tomes N. (2006). The patient as a policy factor: a historical case study of the consumer/survivor movement in mental health. Health Affairs, 25(3), 720-729.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] Ένας εκτενής κατάλογος των φορέων αυτών υπάρχει στο «Εγχειρίδιο οδηγιών για την πολιτική και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας- Συνηγορία για την ψυχική υγεία» της Μ.Υ.Π.

Πηγή: http://psychografimata.com/7739/i-sinigoria-stin-ellada-ke-se-alles-chores/