Οι ομάδες αυτοβοήθειας πρωτοεμφανίστηκαν το 1935 ως απάντηση στο πρόβλημα του εθισμού. Έκτοτε, οι συνηθέστερες και πλέον διάσημες ομάδες αυτοβοήθειας είναι οι ομάδες Ανώνυμων Αλκοολικών. Σήμερα υπάρχουν πάρα πολλές ομάδες αυτοβοήθειας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν ομάδες για κάθε είδους ενόχληση, πρόβλημα ή ιδιαιτερότητα. Στις Η.Π.Α. ένας στους δέκα ενήλικες έχει συμμετάσχει κάποια στιγμή στη ζωή του σε ομάδα αυτοβοήθειας, ενώ στη Γερμανία τα μέλη των ομάδων αυτοβοήθειας ξεπερνούν τα δύο εκατομμύρια. Η τεράστια διάδοση των ομάδων και η αυξημένη αποτελεσματικότητα τους, έχει οδηγήσει τους υπεύθυνους για τη χάραξη των πολιτικών υγείας σε αυτές τις χώρες, να δείξουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για πολλούς μάλιστα οι ομάδες αυτοβοήθειας αποτελούν, μετά το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, τον τρίτο πυλώνα του συστήματος υγείας. Ενδεικτικά, σύμφωνα με μια μελέτη του 1997, συνολικά 25 εκατομμύρια Αμερικάνοι είχαν συμμετάσχει κάποια στιγμή σε μια ομάδα αυτοβοήθειας, νούμερο που δεν συνυπολόγιζε τις ομάδες αυτοβοήθειας που είχαν συντονιστή ειδικό. Προσθέτοντας τις ομάδες με επαγγελματικό συντονισμό, το νούμερο εκτινάσσεται στα 50 εκατομμύρια Αμερικανούς.
Το κίνημα της αυτοβοήθειας αναδεικνύεται με το πέρασμα του χρόνου ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση, καθώς βασικά χαρακτηριστικά του είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους και η αναίρεση της παθητικότητας. Ταυτόχρονα, η ομάδα αυτοβοήθειας είναι ένα μέρος συναισθηματικής εμπειρίας και ανταλλαγής, με την έννοια «δίνω βοήθεια για να πάρω βοήθεια».
Η επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας αναδεικνύει τα εξής οφέλη από την ενεργό συμμετοχή σε ομάδες αυτοβοήθειας:
- βελτιωμένη προσαρμογή και ευεξία
- καλύτερη γνώση για το πρόβλημα
- αύξηση του επιπέδου λειτουργικότητας
- αύξηση αίσθησης ασφάλειας, ικανότητας αυτοδιαχείρισης και αυτοεκτίμησης
- μείωση υπαρξιακής αγωνίας
- αποδοχή κατάστασης, μείωση άγχους για την ίδια την διαταραχή και καλύτερη ανάληψη ευθύνης απέναντι στο πρόβλημα
- βελτίωση κοινωνικής προσαρμογής
- μείωση αισθήματος απομόνωσης
- μείωση της χρήσης άλλων παροχών της υγειονομικής περίθαλψης (ειδικά, μείωση των νοσηλειών σε εντυπωσιακό βαθμό, από 50 έως 82%)
[Ζαφειρίδης, Φ. (2001). Ψυχική υγεία και αυτοβοήθεια: Το παράδειγμα των Ανώνυμων Ναρκομανών (ΝΑ) και Αλκοολικών (ΑΑ). Τετράδια Ψυχιατρικής, 73]
Ο Irvin Yalom λέει για τις ομάδες αυτοβοήθειας:
(...) Αν και είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα των ανεξάρτητων ομάδων αυτοβοήθειας, καθώς η συμμετοχή σ' αυτές παραμένει συχνά ανώνυμη, ενώ είναι δύσκολο να υπάρξουν συνεδρίες παρακολούθησης και δεν τηρούνται αρχεία, κάποιες συστηματικές μελέτες μαρτυρούν την αποτελεσματικότητα τους. Τα μέλη τις αξιολογούν θετικά, αναφέρουν βελτιωμένη προσαρμογή και ευεξία, μεγαλύτερη γνώση για την κατάσταση τους και μείωση της χρήσης άλλων παροχών της υγειονομικής περίθαλψης.
Τα ευρήματα αυτά οδήγησαν κάποιους ερευνητές να ζητήσουν μια πολύ πιο ενεργητική συνεργασία μεταξύ των επαγγελματιών που παρέχουν υγειονομική περίθαλψη και του κινήματος αυτοβοήθειας. (...)
Μολονότι οι ομάδες αυτοβοήθειας μοιάζουν με τις θεραπευτικές ομάδες υπάρχουν μερικές σημαντικές διαφορές. Η ομάδα αυτοβοήθειας χρησιμοποιεί εκτενώς όλους τους θεραπευτικούς παράγοντες – ιδίως τον αλτρουισμό, τη συνεκτικότητα, την καθολικότητα, τη μιμητική συμπεριφορά, την παροχή ελπίδας και την κάθαρση. Με μια σημαντική εξαίρεση: ο θεραπευτικός παράγοντας της διαπροσωπικής μάθησης παίζει πολύ λιγότερο σημαντικό ρόλο στην ομάδα αυτοβοήθειας απ' ό,τι στη θεραπευτική ομάδα. Είναι σπάνιο μια ομάδα να μπορεί να εστιάσει σημαντικά και εποικοδομητικά στο εδώ-και-τώρα χωρίς τη συμμετοχή ενός καλά εκπαιδευμένου συντονιστή. Συνήθως οι ομάδες αυτοβοήθειας διαφέρουν από τις θεραπευτικές ομάδες στο γεγονός ότι περιλαμβάνουν πολύ λιγότερες ερμηνείες της προσωπικότητας, λιγότερη αντιπαράθεση και πολύ πιο θετικές, υποστηρικτικές δηλώσεις.
Οι περισσότερες ομάδες αυτοβοήθειας χρησιμοποιούν ένα συνεπές, λογικό γνωστικό πλαίσιο, το οποίο τα αρχαιότερα μέλη της ομάδας – που δρουν ως ανεπίσημοι συντονιστές της ομάδας – μπορούν να περιγράψουν εύκολα στα εισερχόμενα μέλη. Αν και τα μέλη ωφελούνται από την καθολικότητα και την παροχή ελπίδας, εκείνοι που συμμετέχουν ενεργά και βιώνουν ισχυρότερη συνεκτικότητα έχουν περισσότερες πιθανότητες να ωφεληθούν.
Τι εξηγεί τη διαδεδομένη χρήση και την προφανή αποτελεσματικότητα των ομάδων αυτοβοήθειας; Είναι ανοιχτές και εύκολα προσβάσιμες και προσφέρουν ψυχολογική υποστήριξη σε οποιονδήποτε μοιράζεται τα προσδιοριζόμενα χαρακτηριστικά της ομάδας. Δίνουν έμφαση στην εσωτερική και όχι στην εξωτερική εμπειρογνωμοσύνη – με άλλα λόγια, στα μέσα που είναι διαθέσιμα μέσα στην ομάδα και όχι σ' εκείνα που μπορούν να διαθέσουν κάποιοι εξωτερικοί ειδικοί. Η κοινή εμπειρία των ανθρώπων που συμμετέχουν, καθιστά συγχρόνως όλους ισότιμους συντρόφους και αξιόπιστους ειδικούς. Από αυτούς τους ισότιμους συντρόφους μπορεί να αντλήσει κανείς εποικοδομητικές συγκρίσεις, ακόμα και έμπνευση, με τρόπο που δεν συμβαίνει με τους εξωτερικούς ειδικούς. Τα μέλη αποτελούν συγχρόνως πάροχο και καταναλωτή της υποστήριξης και επωφελούνται και από τους δύο ρόλους – η αξία του εαυτού αυξάνεται με τον αλτρουισμό, ενώ γίνεται ενστάλαξη ελπίδας μέσα από την επαφή τους με άλλους που έχουν υπερνικήσει προβλήματα παρόμοια με τα δικά τους. Αφαιρείται η έμφαση από την παθολογία και μειώνεται η εξάρτηση. Είναι πολύ γνωστό ότι η παθητική και αποφευκτική διαχείριση των προβλημάτων μειώνει τη λειτουργική έκβαση. Οι ενεργητικές στρατηγικές, όπως αυτές που συναντά κανείς στις ομάδες αυτοβοήθειας, ενισχύουν τη λειτουργική έκβαση.
Κάποια ψυχικά προβλήματα που δεν αναγνωρίζονται ή δεν αντιμετωπίζονται από το επαγγελματικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν στη δημιουργία ομάδων αυτοβοήθειας. Επειδή οι ομάδες αυτές βοηθούν αποτελεσματικά τα μέλη αν αποδεχτούν το πρόβλημα τους και να το δουν στις φυσιολογικές του διαστάσεις, ωφελούν ιδιαίτερα τους πάσχοντες από ψυχικές διαταραχές που οδηγούν σε στιγματισμό.(...)
Περιστασιακά στην έναρξη μιας ομάδας αυτοβοήθειας θα βοηθήσει ένας επαγγελματίας της ψυχικής υγείας, ο οποίος στη συνέχεια θα αποσυρθεί παραδίδοντας τη λειτουργία της ομάδας στα μέλη της. Όποιος επαγγελματίας της ψυχικής υγείας υπηρετεί ως σύμβουλος πρέπει να γνωρίζει τους δυνητικούς κινδύνους που ενέχει ο υπερβολικός ζήλος στην επίδειξη επαγγελματικής γνώσης: η ομάδα αυτοβοήθειας πηγαίνει καλύτερα, όταν η εμπειρογνωμοσύνη παραμένει από την πλευρά των μελών.
Μια τελευταία υποσημείωση: οι ομαδικοί θεραπευτές δεν πρέπει να βλέπουν το κίνημα αυτοβοήθειας σαν ανταγωνιστή αλλά σαν ένα μέσο. Πολλοί θεραπευόμενοι ωφελούνται από τη συμμετοχή τους και στους δύο τύπους ομαδικής εμπειρίας. (...)
Σημείωση: Απόσπασμα από το βιβλίο "Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας" (Κεφάλαιο 15: Εξειδικευμένες θεραπευτικές ομάδες, σελ.690-694: Ομάδες αυτοβοήθειας και διαδικτυακές υποστηρικτικές ομάδες) Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άγρα (2006).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (κάντε κλικ για την ολοκληρωμένη λίστα)