Μάλλον θα αναρωτιέστε ποιο σκοπό εξυπηρετεί η κατάθλιψη... Η προσαρμοστική χρησιμότητα του άγχους είναι προφανής, το ίδιο ισχύει και για το θυμό: και τα δύο μας βοηθούν να υπερασπίσουμε τον εαυτό μας. Αντίθετα, η κατάθλιψη δε φαίνεται να χρησιμεύει σε κάτι. Σύμφωνα, όμως, με την εξελικτική θεώρηση της κατάθλιψης και το βιολογικό παρελθόν μας, έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες για τη χρησιμότητα της κατάθλιψης.

1. Μας επαναφέρει στην πραγματικότητα

Μία άποψη για την προσαρμοστική λειτουργία της ήπιας κατάθλιψης είναι ότι μας βοηθά να παραιτηθούμε από προσδοκίες που είναι απίθανο να ευοδωθούν. Επειδή η καταθλιπτική διάθεση μειώνει την ευχαρίστηση που αντλούμε από ορισμένες δραστηριότητες, θεωρείται ότι είναι πιθανότερο να τις εγκαταλείψουμε. Αν δεν υπήρχε κάτι (όπως η κακή διάθεση) που μπορεί να μας πείσει να σταματήσουμε το κυνήγι του ανέφικτου, θα εξακολουθούσαμε την προσπάθεια, σπαταλώντας έτσι χρόνο και ενέργεια.

2. Μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε την απώλεια

Όλοι είμαστε σε θέση να νιώσουμε θλίψη όταν χάνουμε κάποιο κοντινό μας πρόσωπο. Όταν είμαστε θλιμμένοι, βιώνουμε άγχος, θρηνούμε για το άτομο που χάθηκε, νιώθουμε ότι η ζωή μας είναι άδεια, αισθανόμαστε λύπη και έχουμε κακή διάθεση. Ο θρήνος και η λύπη έχουν στόχο να μας ωθήσουν στη δημιουργία νέων σχέσεων. Είναι σαφές ότι αν δεν ήμασταν σε θέση να νιώσουμε θλίψη, πιθανώς να μην ενδιαφερόμασταν για το αν βρισκόμαστε κοντά σε άλλους ή όχι. Αλλά, από εξελικτική σκοπιά, η εγγύτητα με άλλα άτομα είναι ζωτική για την επιβίωσή μας, γι΄ αυτό συνήθως έχουμε αυξημένο κίνητρο να διαμορφώσουμε στενές υποστηρικτικές σχέσεις. Η έλλειψη τέτοιων σχέσεων προκαλεί μεγάλη ψυχική δυσφορία. Κατά συνέπεια, η απώλεια των σχέσεων προσκόλλησης είναι οδυνηρή γιατί η βιολογία μας μάς επιβάλλει να τη βιώσουμε ως οδυνηρή. Ο λόγος λοιπόν που έχουμε ανάγκη την εγγύτητα και που αισθανόμαστε καλά όταν νιώθουμε ότι έχουμε καλές σχέσεις με τους άλλους-και άσχημα όταν διακόπτουμε τις σχέσεις μας- είναι βιολογικός: πρόκειται για μία ανάγκη που διαμορφώθηκε κατά την πορεία εξέλιξης του είδους μας και είναι ιδιαίτερα έντονη στα παιδιά.

Υπάρχουν περιπτώσεις που η κατάθλιψη εκδηλώνεται χωρίς να έχει προηγηθεί πρόσφατη πραγματική απώλεια. Αργότερα όμως διαπιστώνουμε ότι το άτομο δεν βίωσε ποτέ αγάπη ή δεν ένιωσε επιθυμητό από τους γονείς του. Στις περιπτώσεις αυτές, παρότι το άτομο επιθυμεί την εγγύτητα με άλλα πρόσωπα, αυτή η εγγύτητα κατά την πρώιμη περίοδο της ζωής του συσχετίστηκε με την τιμωρία και την απειλή. Έτσι, είναι μεν δυνατόν να έχουμε έντονη επιθυμία για εγγύτητα με άλλα άτομα και συγχρόνως να πιστεύουμε ότι δεν είμαστε άξιοι να αγαπηθούμε, ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι αναξιόπιστοι και θα μας απογοητεύσουν. Η κατάθλιψη δεν είναι απλώς μία διαταραχή. Είναι μία κατάσταση κατά την οποία αναζητούμε την εγγύτητα αλλά δεν είμαστε σε θέση να την επιτύχουμε.

3. Μας εμποδίζει να εμπλακούμε σε αδιέξοδες καταστάσεις

Σύμφωνα με μία άλλη εξελικτική θεώρηση, η κατάθλιψη σχετίζεται με την αίσθηση ότι κατά κάποιον τρόπο έχουμε υποταχθεί ή έχουμε αποτύχει. Η κατάθλιψή μας κάνει να παραιτούμαστε από κάθε είδους προκλήσεις, μειώνει τις προσδοκίες μας, ανατρέπει την αισιοδοξία μας και μας γεμίζει με συναισθήματα κατωτερότητας και ντροπής. Μερικές φορές αισθανόμαστε ηττημένοι εξαιτίας του τρόπου που μας φέρονται οι άλλοι. Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, αλλά δεν φαίνεται να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Όταν δεχόμαστε έντονη κριτική από τους άλλους, υπάρχει περίπτωση να καταλήξουμε να πιστεύουμε τις αυστηρές κρίσεις τους. Έτσι, είναι πολύ πιθανό να νιώσουμε αποτυχημένοι αν θέτουμε πολύ υψηλούς στόχους, αν προσπαθούμε να είμαστε τέλειοι και να μην κάνουμε λάθη. Εφόσον δεν είναι δυνατόν να εκπληρώσουμε τις μεγάλες προσδοκίες μας ή να εκπληρώσουμε τα αυστηρά κριτήρια που έχουμε θέσει για τον εαυτό μας, νιώθουμε συνεχώς αποτυχημένοι. Όταν δεν επιτυγχάνουμε τους στόχους μας, θεωρούμε ότι έχουμε αποτύχει τελείως. Η κατάθλιψη μας εμποδίζει να εμπλακούμε εξαρχής σε αποτυχημένες προσπάθειες.

Η ανθρώπινη φύση θα μπορούσε να παρομοιαστεί με πιάνο. Είμαστε ικανοί να παίζουμε υπέροχες μελωδίες, αλλά και να παράγουμε απαίσιους ήχους. Ένα από τα πράγματα που πρέπει να μάθουμε στη ζωή μας είναι ποιες εύηχες νότες μπορούμε να παίξουμε και πώς να τις παίξουμε όταν το επιθυμούμε. Αν συνεχώς κατακρίνουμε τον εαυτό μας και θεωρούμε ότι δεν αξίζει την αγάπη, ότι είναι κατώτερος και άχρηστος, διατηρούμε σε λειτουργία το σύστημα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την κατάθλιψη. Άρα ένας από τους τρόπους να απενεργοποιήσουμε το σύστημα αυτό που μας προκαλεί τόση δυσφορία, είναι να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας.

Πηγή: "Ξεπερνώντας την Κατάθλιψη" του Paul Gilbert, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Κείμενο: Βάσια Σαραντοπούλου, Ψυχολόγος, Απόφοιτος του προγράμματος Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, με ειδίκευση στη Συμβουλευτική και τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό, http://vassiasarantopoulou.blogspot.com