(...)Η μελαγχολία – η έννοια της οποίας, ακόμα και στην περιγραφική ψυχιατρική ορίζεται με διάφορους τρόπους – εμφανίζεται κάτω από ποικίλες κλινικές μορφές, τις οποίες είναι αμφίβολο αν μπορούμε να υπάγουμε σε μια ενότητα. Ορισμένες μάλιστα απ' αυτές θυμίζουν σωματικές μάλλον παθήσεις παρά ψυχογενείς.(...)

Τα ψυχοδιανοητικά γνωρίσματα της μελαγχολίας, είναι: μια βαθύτατα αλγεινή κατάθλιψη, μια αναστολή του ενδιαφέροντος για τον εξωτερικό κόσμο, η απώλεια της ικανότητας για αγάπη, η αναστολή κάθε δραστηριότητας και η μείωση του αισθήματος αυτοεκτίμησης, που εκφράζεται με αυτομομφές κι αυτοδιασυρμούς και φτάνει μέχρι την παραληρητική προσμονή της τιμωρίας.(...)

Σε μερικές περιπτώσεις, είναι φανερό πώς και η μελαγχολία (όπως και το πένθος) αποτελεί αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου αντικειμένου. Σε άλλες περιπτώσεις, βρίσκουμε πως η φύση της απώλειας είναι κάπως πιο ιδεατή: Το αντικείμενο δεν είναι πραγματικά νεκρό, αλλά απωλέσθηκε σαν αντικείμενο αγάπης (η περίπτωση, π.χ. μιας εγκαταλειμμένης μνηστής). Σε άλλες περιπτώσεις, πάλι, νιώθουμε πως έχουμε δικαίωμα να υποθέσουμε την ύπαρξη μιας τέτοιας απώλειας, δεν μπορούμε όμως να επισημάνουμε ξεκάθαρα το αντικείμενο της απώλειας. Μπορούμε μάλιστα να υποστηρίξουμε πως ούτε ο άρρωστος είναι σε θέση να αντιληφθεί συνειδητά τι ακριβώς έχει απωλέσει. Υπάρχει εξάλλου και η περίπτωση κατά την οποία ο άρρωστος γνωρίζει την απώλεια που προκαλεί τη μελαγχολία, γνωρίζει δίχως αμφιβολία ποιον έχει χάσει, όχι όμως και τι έχει χάσει απ' αυτό το πρόσωπο. Όλα αυτά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η μελαγχολία συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με μια απώλεια του αντικειμένου άγνωστη στη συνείδηση, σε αντιδιαστολή με το πένθος, όπου τίποτα από όσα αφορούν την απώλεια δεν είναι ασυνείδητο.

(...) Ο μελαγχολικός παρουσιάζει ένα ακόμα γνώρισμα που απουσιάζει στην περίπτωση του πένθους, συγκεκριμένα, μια εξαιρετική μείωση του αισθήματος αξιότητας του Εγώ, μια απέραντη πενιχρότητα του Εγώ. Στην περίπτωση του πένθους ο κόσμος έχει γίνει φτωχός και κενός, στην μελαγχολία γίνεται το ίδιο το Εγώ. Ο άρρωστος μας περιγράφει το Εγώ του σαν ανάξιο, ανίκανο για οτιδήποτε και ηθικά καταδικαστέο: κατακρίνει και μέμφεται τον εαυτό του και περιμένει να απορριφθεί και να τιμωρηθεί. Μειώνεται μπροστά στον καθένα και οικτίρει τους δικούς του που συνδέονται μ' ένα τόσο ανάξιο πρόσωπο. Δεν μπορεί να κρίνει ότι κάτι άλλαξε μέσα του, αλλά επεκτείνει την αυτοκριτική και στο παρελθόν του. Ισχυρίζεται πως ποτέ δεν υπήρξε καλύτερος. Το παραλήρημα αυτό της μηδαμινότητας – στο ηθικό κυρίως επίπεδο – συμπληρώνεται με συμπτώματα αϋπνίας, με άρνηση τροφής και – γεγονός πολύ αξιοσημείωτο ψυχολογικά – με μια εξουθένωση της ενόρμησης που εξαναγκάζει κάθε ζωντανό να κρατηθεί στη ζωή. (...)

Πηγή:

Φρόυντ, Σ. (2000). Δοκίμια μεταψυχολογίας (1915). Αθήνα: Καστανιώτης.

Freud, S. (1917/1957). Mourning and melancholia. In J. Strachey (Ed. and Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 14). London: Hogarth Press.